نشست تخصصی پیرامون تشکیل دپارتمان طراحی لباس صبح روز یکشنبه 9 مرداد 1401 در سالن اجتماعات خانه سینما برگزار شد. در این نشست که جمعی از طراحان لباس و طراحان صحنه حضور داشتند درباره راهکارهای تفکیک دو مقوله طراحی صحنه و طراحی لباس، شرایط حال حاضر طراحی لباس در آثار سینمایی، رسیدن به تعریف شغلی و لزوم دانش افزایی درباره این رشته تخصصی بحث و تبادل نظر گردید.
در ابتدای جلسه منصوره یزدان جو راجع به چرایی تشکیل این نشست و لزوم توجه تخصصی به حرفه طراحی لباس و تحت تاثیر بودن و گاه زیر سایه طراحی صحنه قرار گرفتن این حرفه اشاره کرد و ادامه داد که در سطح کلان باید در آینده ای نزدیک به تفکیک این صنف از طراحی صحنه و یا اضافه کردن تبصره ای در اساسنامه مبنی بر حضور تعداد مشخصی از طراحان لباس در کنار طراحان صحنه در ترکیب هیئت مدیره اندیشید.
در ادامه امیرحسین قدسی سوالاتی را مطرح کرد که پاسخ به آنها تصمیم گیری درباره تفکیک یا عدم تفکیک دو حرفه تخصصی طراحی صحنه و طراحی لباس را روشن می نمود؛ لزوم تفکیک طراحی صحنه و طراحی لباس تقریباً برای بخش وسیعی از همکاران امری لازم و ضروری به حساب می آید وتعداد طراحان لباس در این مدت و پروژه هایی که تن به تفکیک این دو حرفه می دهند بهترین تائید است،اما آیا از نظر صنفی هم تفکیک دو تخصص طراحی صحنه و طراحی لباس امری لازم و ضروریست؟ این اتفاق چه محاسن و معایبی دارد؟
آیا این دو حرفه با وجود تفاوت های حرفه ای که دارند و بر کسی پوشیده نیست، از نظر تشکیلاتی و صنفی هم متفاوت باشند؟ این تفاوت ها چیست؟
نکته دیگر اینکه اگر کارکرد و قدرت ساختار تشکیلاتی را بر اساس تعداد اعضاء و حضور فعال و مشارکت آنها بدانیم، با تفکیک تشکیلاتی آیا توان صنف و مشارکت اعضاء درامورصنفی و نیز تاثیرگذاری صنف تغییر نخواهد کرد؟
از سوی دیگر با توجه به آخرین آمار انجمن که تعداد و جنسیت همکاران طراح لباس و همچنین طراحان صحنه را تفکیک کرده است، با دو صنف یکی با اکثریت بالای خانم ها و دیگری با اکثریت آقایان روبرو نمی شویم؟ و این نوعی تفکیک جنسیتی نیست؟
آیا اگر فرض را بر فواید این تفکیک در حوزه تخصصی و کار حرفه ای تصور کنیم، ایجاد یک فراکسیون در حوزه لباس با گردهم آمدن اعضای شاغل در حرفه طراحی لباس و پیگیری و کار جدی در همین زمینه کفایت می کند؟ یا نیاز به تفکیک صنف جهت انجام امور اداری و تشکیلاتی (از قبیل بیمه تامین اجتماعی و تکمیلی، صندوق‌اعتباری هنر، شرکت در مجامع خانه سینما، پیگیری مطالبات صنفی و...) نیز هست؟
آتوسا قلمفرسایی با اشاره به وضعیت حال حاضر سینمای ایران بر این موضوع تاکید کرد در شرایطی که ممکن است طراحی چند سال کاری انجام ندهد و از طرفی پروژه ها آنقدر کم باشد که رقابت ناسالمی برای رفتن در یک پروژه وجود داشته باشد، تفکیک این دو حرفه منطقی به نظر نمی رسد چرا که اگر کسی که هم طراح صحنه و هم طراح لباس است در چند پروژه فقط طراح صحنه باشد کم کم از صنف طراحان لباس حذف خواهد شد. من با اینکه دو تخصص صحنه و لباس از هم جدا باشند موافقم اما در قالب اینکه کلیت صنف طراحان صحنه و طراحان از بیرون به صورت واحد دیده شود حتی موافقم تفکیک زیرشاخه های هر یک از دو تخصص صحنه و لباس هم در آینده صورت بگیرد. از سوی دیگر تشکیلاتی که با اکثریت زنان در جایی مثل وزارت کار ثبت شود به لحاظ اجتماعی و سیاسی شاید صنف قدرتمند و تاثیرگذاری نباشد. مسئله دیگری که باید به آن پرداخت بحث تخصص گرایی و اهمیت آن در زمان پذیرش پروژه هاست. مثلاً اگر طراحی صحنه و طراحی لباس یک فیلم یا سریال به طراحی پیشنهاد می شود و آن طراح فقط یکی از این دو مقوله را می پذیرد و برای بخش دیگر یک طراح مجزا درخواست یا پیشنهاد می کند، برای گروه تولید هم این موضوع روشن می شود که این دو حرفه بهتر است از یکدیگر تفکیک شود تا کار با کیفیت بهتری به سرانجام برسد. اگر این حمیت صنفی و پشتیبانی از همکارهایمان وجود داشته باشد در بحث دستمزد هم می توانیم محکمتر بر مواضعمان پافشاری کنیم.
منصوره یزدان جو ادامه داد؛ اگر ما در صنف خودمان این تفکیک تخصصی را انجام ندهیم چگونه انتظار داریم گروه تولید تخصص ما را به شکل مجزا به رسمیت بشناسد؟
امیر اثباتی با اشاره به تاریخچه طراحی صحنه و طراحی لباس در سینمای ایران گفت: در سینمای ایران تا یک دوره ای طراحی صحنه و لباس توسط کارگردان انجام می شد و درموارد معدودی مثل فیلم های تاریخی طراحانی مانند ولی الله خاکدان، کیانی و پاک نژاد دکورهای محدودی کار کردند تا با موج نوی سینمای ایران طراحان صحنه و لباس وارد تولیدات سینمایی شدند. در همین ارتباط می توان با طراحانی مثل تهمینه میرمیرانی گفتگو کرد چون عضو گروه لباس تلویزیون بودند و گفتنی های زیادی از آن تاریخ می توانند داشته باشند. بعد از انقلاب هم در تلویزیون تلاش شد تفکیک صحنه و لباس از هم صورت بگیرد نمونه بارز آن سریال سربداران که طراح صحنه آقای خورشیدی بودند و طراح لباس آقای رامین فر. در سینما هم با تشویق مدیریت فارابی نگاه تخصصی به این حرفه پررنگ شد و کمتر فیلم هایی را می دیدیم که طراح حرفه ای نداشته باشد.
مشکل جدی که در مورد حرفه طراحی لباس وجود دارد این است که در محیط های آکادمیک و دانشگاهی هم طراحی صحنه و لباس مشترک و برای نمایش آموزش داده می شود. این نمایش می تواند اپرا، تئاتر و سینما باشد اما خلاء آموزش در زمینه طراحی تخصصی لباس به شدت مشهود است. از سوی دیگر بازتاب همین موضوع را می توان در جایزه جشنواره فجر دید که در اولین سالهای برگزاری تا چند سال پیش جایزه بهترین طراحی صحنه و لباس را به یک فیلم و یک طراح اهدا می کرد بدون در نظر گرفتن این نکته که یک فیلم ممکن است طراحی صحنه خوبی داشته باشد ولی در طراحی لباس ضعیف ظاهر شده باشد و بالعکس. در همین زمینه باید اضافه کنم یکی از وظایف انجمن ارتقاء استاندارد و کیفیت کار حرفه ای است. مثلاً به لباس کم توجهی نکنیم چه بسا در بعضی فیلم ها عنصر لباس مهمتر، تاثیرگذارتر و چشمگیرتر باشد.
در شرایطی که بیرون از صنف تفکیک دو حرفه به رسمیت شناخته شده، انجمن وظیفه دارد با آسیب شناسی طراحی لباس در سینمای ایران، این حرفه را به شکل جامع بازتعریف کند و در جهت تثبیت آن در پروژه های سینمایی تلاش کند.
آتوسا قلمفرسایی در همین ارتباط پرسید؛ چرا دستیارِ یک طراح لباس از دستیارِ یک طراح صحنه باید دستمزد کمتری بگیرد در شرایطی که کار به مراتب سنگین تری را انجام می دهد؟
اثباتی در ادامه گفت؛ در کل حرفه ما حرفه سهل و ممتنعی است و از نازل ترین کیفیت تا بهترین آن قابل انجام است اما اگر فیلمبردار با کیفیت خاصی تصویر را ثبت نکند امکان انجام جلوه های ویژه بصری وجود نخواهد داشت. در نتیجه تعریف جایگاه طراح صحنه و طراح لباس و پافشاری بر اصول حرفه ای این تخصص ها می تواند نخستین گام موثر در این زمینه باشد. در همین ارتباط خانم یزدان جو می تواند چارت کاملی را از یک تیم لباس در اختیارمان بگذارند تا ببینیم چه افرادی با چه تخصص هایی در یک تیم کار می کنند چون در حال حاضر با این شرایط مشغول انجام کار هستند. یا عنوان بندی فیلم های متفاوت را ببینید؛ از فیلم های پرکار تاریخی تا فیلم های کم پرسوناژ خواهید دید که برای هر فیلم چه گروه هایی مشغول به کارند و با بررسی همین موارد به یک استاندارد برای تشکیل دپارتمان طراحی لباس خواهیم رسید. در همین زمینه ترجمه متون تخصصی یا تیتراژ فیلم های شاخص برای آموزش بسیار ضروری به نظر می رسد. با تولید محتوا در این زمینه ها و انتشار آن در سایت و صفحه اینستاگرام انجمن می توان دانش مخاطبان و علاقمندان به این حرفه را نیز افزایش داد.
انتخاب میان فعالیت در زمینه طراحی صحنه یا طراحی لباس موضوعی بود که منصوره یزدان جو به آن اشاره کرد و تاکید کرد که هریک از ما بعنوان طراح باید انتخاب کنیم که حیطه فعالیتمان در کدام زمینه است؟
لیلا نقدی پری با بیان این مطلب که طراحی صحنه در سینمای ایران شغلی مردانه محسوب می شود و گروه تولید کمتر به زنان اجازه فعالیت در این حرفه را می دهند گفت در کنار این موضوع کسانی که بیانیه 800زن را امضاء کرده اند با محدودیت هایی مواجه شده اند و به صراحت گفته اند که ترجیح میدهند با یک طراح مرد همکاری کنند تا حاشیه ای برایشان ایجاد نشود.
اثباتی در پاسخ به این مورد گفت؛ در سینمای جهان هم سهم طراحان زن در طراحی صحنه به شدت کمتر از طراحان مرد است در صورتی که در زمینه طراحی لباس کفه ترازو به طرف زنان سنگینی می کند.
برای انسجام بخشیدن به تشکیلات فراکسیون طراحی لباس می بایست جلسات منظم داشته باشیم ضمن اینکه آماری از اعضای انجمن تهیه شود که تمایلشان به طراحی لباس جدی تر است. در حال حاضر بحث ما تفکیک به معنای جداسازی دو صنف نیست بلکه باید در زمینه شناخت بیشتر طراحی لباس تولید محتوا صورت بگیرد مثلاً جلسات نقد و بررسی فیلم های یک طراح را برگزار کنیم بعنوان نمونه آتوسا قلمفرسایی چند فیلم در سمت طراح صحنه کار کرده و چند فیلم طراح لباس بوده؟ فیلم ها را ببینیم و کار او را ارزیابی کنیم و نکات مثبت و منفی آن را بررسی کنیم. از سوی دیگر ما نیاز به یک جامعه آماری داریم که بدانیم در طول سال چه تعداد از پروژه ها توسط یک طراح (صحنه و لباس) انجام شده؟ چند پروژه طراح مجزا داشته اند؟ و بر همین اساس می توان گفت رشد این تفکیک صعودی بوده یا نزولی و در ادامه با مقایسه این آمار طی 5 سال گذشته وضعیت اشتغال در این حرفه مشخص خواهد شد. در همین راستا می توان به یک انضباط حرفه ای رسید زمانی که یک پروژه به هر یک از ما پیشنهاد می شود فقط یکی از دو بخش طراحی صحنه یا طراحی لباس را انتخاب کنیم تا با این فرهنگ سازی تعریف حرفه ما توسط گروه تولید به رسمیت شناخته شود و آنها هم به این تفکیک باور پیدا کنند.
در ادامه امیرحسین قدسی اضافه کرد که تا زمانی که حرفه ما توسط خودمان جدی گرفته نشود و تعریف درستی از شغلمان نداشته باشیم نمی توانیم از مدیر تولید و تهیه کننده انتظار داشته باشیم که ما را جدی بگیرد. وقتی متن فیلمنامه توسط طراح درست خوانده شود و ویژگی های منحصر به فرد قصه با دقت دیده شود و در یک کلام طراح آورده ای برای پروژه داشته باشد چرا نباید تهیه کننده از حضور یک طراح حرفه ای استقبال کند؟
آیدین ظریف به منافع مشترک دو حرفه طراحی صحنه و طراحی لباس اشاره کرد و افزود می توان دو دپارتمان مجزای صحنه و لباس را ایجاد کرد که در انتخاباتی مانند مجامع عمومی و هیئت مدیره به تناسب گرایش اعضاء، کرسی های مجزا برای طراحی صحنه و طراحی لباس در نظر گیرد. در مورد حضور دستیاران در انجمن هم باید بگویم که تجربه یک فیلم دو طراحی نشان داد اشتیاق دستیاران به استفاده از مباحث تخصصی و یادگیری، بسیار بیشتر از اعضای انجمن است. پس می توان با هموار کردن مسیر، زمینه را برای دستیارانی که پتانسیل مناسب برای حضور در انجمن دارند، فراهم کرد و کیفیت کاری آنها را نیز ارتقاء داد چون به نظر من انجمن مجریان و طراحان فنی مکانی برای دکوراتورها، خیاط ها یا حرفه ای شبیه به اینهاست نه دستیار طراح صحنه یا دستیار طراح لباس.
امیر اثباتی ضمن تائید اتفاقات غلطی که در انجمن مجریان فنی افتاده است اضافه کرد می توان در صورت مقاومت غیرمنطقی هیئت مدیره آن انجمن از طریق خانه سینما وارد عمل شد و این بحث را در مجمع عمومی مطرح کرد. قبلاً نیز وارد شدن خانه سینما به دعوای انجمن بازیگران به انحلال آن انجمن در زمان آقای مشایخی رسید.
شیرین بوریایی دوست با اشاره به سابقه تدریس در دانشگاه به نقش دستیاران و کارآموزان و علاقه آنها به حضور در آثار سینمایی اشاره کرد و اضافه کرد که هنوز به تصمیم قطعی برای حضور تفکیک شده در بخش طراحی صحنه یا طراحی لباس نرسیده است.
مژگان عیوضی نیز با تاکید بر لزوم تعریف درست و دقیق از حرفه طراحی لباس گفت تا زمانی که شغل ما درست تعریف نشود نمی توان انتظار داشت اتفاق درستی در این رشته تخصصی بیفتد و شاید در صورت تفکیک بتوان به شکل متمرکز به جزئیات این حرفه پرداخت.
سارا سمیعی که با تاخیر در جلسه حضور یافت گفت به دلیل اینکه خیلی این جلسه برایم اهمیت داشت خودم را رساندم تا بگویم این موضوع برای من هم بسیار مهم است.
آلما گشتاسب هم به لزوم برگزاری ورکشاپ هایی با موضوع ارتباط گروه های پشت صحنه در یک پروژه اشاره کرد و تاکید کرد طراحان لباس می بایست ارتباط بیشتر و منسجم تری با یکدیگر داشته باشند تا از تجربیات یکدیگر استفاده کنند. شیما میرحمیدی، نازنین خزاعی، امیر ملک پور و قاسم ترکاشوند نیز به بیان تجربیات خود در خصوص مشکلات طراحی لباس در پروژه های مختلف پرداختند.
پس از طرح مباحث متعدد برای تشکیل دپارتمان پیشنهادهایی مطرح شد که در گام اول قرار بر این شد تا با انتشار یک فراخوان علاقمندان به حضور در دپارتمان طراحی لباس، جامعه آماری این دپارتمان شناسایی شوند. ضمن اینکه در خلال همین روند گروهی مسئول شوند ظرف مدت مشخصی به تعریف شغلی همه جانبه از حرفه طراحی لباس دست پیدا کنند. در کنار این موارد می توان مانند انجمن صنفی طراحان گرافیک دفترچه ای را منتشر کرد که تعرفه های مشخص در آن به چاپ رسیده باشد. شرح وظایف طراح و دستیارانش و نیز تفکیک دستمزدهای افراد در گروه نیز از جمله مواردی است که در قالب کارگروه هایی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. چشم انداز تشکیل نهایی دپارتمان لباس هم می تواند تا مجمع عمومی آینده باشد که برای انتخابات بعدی ظرفیت دپارتمان در هیئت مدیره مشخص باشد.
منصوره یزدان جو، امیر اثباتی، آتوسا قلمفرسایی، امیرحسین قدسی، آیدین ظریف، لیلا نقدی پری، احمد ساکت، نازنین خزاعی، مارال جیرانی، شیما میرحمیدی، آلما گشتاسب، شیرین بوریایی دوست، مژگان عیوضی، سارا سمیعی، رعنا امینی، سحر شهامت، زهره سلطانی، قاسم ترکاشوند، دلیله احمدپور صوفیانی، مهناز غنی، امیر ملک پور و سوسن نوروزی از حاضرین در این نشست بودند.